нічога цікавага, а іншыя гаварылі нешта на мове лічбаў. Але гэты ўказальнік быў зусім, зусім іншы. Калі б Лёся і Лёччык ня ўмелі чытаць, яны б, пэўне, рушылі далей, абіраючы кожны кусьцік пад нагамі, але яны былі разумныя дзеці, бацька якіх вельмі клапаціўся пра іх розум, і да таго ж хадзілі некалі ў школу, хаця Лёся ніколі ня бачыла там свайго брата. Карацей, чытаць яны ўмелі вельмі добра, можа, нават трошкі лепш за сваіх аднагодкаў — яны зь Лёччыкам нават маглі чытаць, што напісана ў старым атласе, а на гэта здольнае ня кожнае дзіця іхнага веку. Таму яны падышлі бліжэй і прачыталі яшчэ раз, і прачыталі зноў — а на ўказальніку, што так упэўнена паказваў напрамак, было ўсяго два, але затое вельмі важныя словы, напісаныя крывымі літарамі белай фарбай:
«У Бремин».
«Значыць, мы ўсё ж трапілі на мапу», — сказаў Лёччык.
«Ну так», — сказала Лёся, але ў голасе яе пачуўся нейкі сумнеў.
Канечне ж, яны зноў счапілі свае рукі, як і належыць брату і сястры, і пайшлі туды, куды паказваў указальнік. Яны ішлі так мэтанакіравана і так рашуча, быццам ён іх загіпнатызаваў. Але Лёся не ўсьміхалася і зусім ня думала пра барабан, на якім яна будзе граць, калі яны дабяруцца да мэты свайго падарожжа. Бо нешта не сыходзілася.
Нешта зноў не сыходзілася.
І ў Лёччыка ўсьмешка была нейкая вымучаная — як ні намагаўся ён удаць радасьць. Напэўна, ён думаў пра тое самае.
Між тым, яны ішлі так хутка, а лясная дарога расьсьцілалася перад імі з такой гатовасьцю, нібы дыван — што неўзабаве зноў апынуліся на нейкім лузе. Трава тут была яшчэ вышэйшая, і дзе-нідзе тырчэлі чэзлыя яблыні. Мусіць, некалі тут быў калгасны сад. Ісьці было ня так цяжка, бо нехта прайшоў тут да іх, прымяўшы траву да самай зямлі, і яны міжволі стараліся трапіць на гэтую сьцежку, якая ішла праз траву, простая, як калідор.
Пакалоўшы сабе ногі, яны прайшлі па ёй да канца і апынуліся каля разбуранага цаглянага дома. Было відаць, што ў доме даўно ніхто ня жыў. Але цяпер у ім нехта быў — Лёся і Лёччык пачулі, як нехта ходзіць там, шумна дыхаючы і раскідваючы нагамі друз і бітую цэглу. У траве стракаталі конікі, як маленькія пішучыя машынкі.
З дому выйшаў чалавек у салдацкім шлеме, насунутым на самыя вочы.
«Цель визита?» — спытаў ён непрыязна.
«Мы ідзем у Брэмэн», — сказала Лёся. — «Я Лёся, а гэта мой брат Лёччык. Мы пайшлі туды, куды паказваў указальнік, і вось…»
Яна разьвяла рукамі, паказваючы, што крыху разгубленая і ня ведае, што рабіць далей.
«Это ваши вещи?» — адрывіста спытаў чалавек у касцы. — «Что у вас там? Вы же понимаете, здесь граница. Что, не видно, что ли?»
І ён паказаў за сьпіну. І праўда, на цагляным будынку, які глядзеў на Лёсю і Лёччыка ўсімі сваімі пустымі вокнамі, вісела шыльда з надпісам: «Паграничный кантрол». І літары былі такія самыя, што на ўказальніку — белыя і няроўныя.
«А мы сапраўды патрапім у Брэмэн, калі пройдзем гэты „паграничный кантрол“?» — спытала Лёся.
«Да», — гаўкнуў чалавек у шлеме. — «Вещи? Я спросил, какие у вас вещи!»
«Толькі гэта», — сказала Лёся і працягнула яму, пасьля роздуму, атлас і рукапіс невядомага пісьменьніка. — «Гэта ўсё».
Памежнік схапіў атлас і паперы і вокамгненна перадаў іх камусьці, хто стаяў па той бок дзьвярэй, што матляліся на адной завесе.
«Подождите здесь, вас позовут», — сказаў ён і таксама зьнік у дзьвярах.
Лёся і Лёччык стаялі, пераступаючы з нагі на нагу. Нешта не сыходзілася, але што? Усчаўся вецер, сонца зайшло за памежную хмару, луг вакол быў непрытульны і дзікі, зарослы пустазельлем, і ўвесь час здавалася, што з травы нехта выскачыць. Зрэшты, доўга чакаць ім не давялося.
«Войдите!» — пачулі яны голас з цаглянага будынку. Трымаючыся за рукі, яны ўвайшлі, асьцярожна ступаючы па бітым шкле і раструшчанай цэгле. Чаго толькі не валялася тут на падлозе!.. Старыя плякаты, купкі чалавечага дзярма, пустыя бутэлькі з-пад пладова-ягаднага віна, газэтнае ашмецьце, зьдзьмуты гумовы мяч, зламаны парасон, бронзавыя бюсты і гіпсавыя скульптуры розных клясыкаў, генэралаў і іншых даўно памерлых герояў, некаторыя амаль у натуральную велічыню… Дошкі, недапалкі, матрацы, згнілыя коўдры, кавалкі брызэнту…
Усярэдзіне стаяў стол, а за ім сядзеў яшчэ адзін памежнік, нічым не адрозны ад першага — нават каска на ім была гэтаксама нізка насунутая на твар. Перад ім стаяла пішучая машынка, і памежнік нешта друкаваў адным пальцам — і зноў у Лёсі зьявілася адчуваньне, што нешта ня так.
«Ён націскае адну і тую ж літару», — шапнуў Лёччык. — «Я чую па гуку».
Яны пастаялі крыху, а потым памежнік перастаў біць па клявішы і паволі ўзьняў галаву.
«Я Лёся, а гэта Лёччык…» — цярпліва пачала тлумачыць Лёся, якая ведала, што дарослыя людзі ня дзеляцца інфармацыяй адно з адным, а любяць атрымліваць яе зь першакрыніц.
«Я знаю», — адной рукой памежнік, які сядзеў за машынкай, прыўзьняў каску, а другой махнуў — і раптам усе вокны ў разбуранай будыніне зрабіліся непранікальныя, быццам зарасьлі цэглай.
«Баравой Дохлы!» — вохнула Лёся.
«Баравой Дохлы!» — прамовіў, як вылаяўся, Лёччык.
І сапраўды, на іх глядзелі тыя самыя намаляваныя вочы, глядзелі абыякава і пуста, як на нешта, чый лёс даўно вырашаны.
«Как вы меня назвали?» — спытаў вялікі рот пад гэтымі невідушчымі вачыма, шырокі, глыбокі рот, поўны зубоў-іголак. — «Баравой кто? Я рядовой Бохан, вашу мать! Рядовой Бохан!»
Баравой Дохлы падняўся з-за стала і падбег да іх. Ростам ён быў амаль да самай столі, скрозь якую дзіркамі сьвяціла нядобрае неба. Баравой Дохлы схапіў са стала іхны атлас, і рукапіс, і разарваў усё гэта на дробныя шматкі — адным рухам: быццам папера сама разьляцелася белым пер’ем ад аднаго толькі дотыку гэтых жудасных рук.
«Девочька», — прашыпеў ён, патаптаўшыся па абрыўках. — «Вкусная, грязная девочька с грязным голосом! Нет, ты не достанешся злому доктору с его холодными железными игрушками, ты будешь моя. А к доктору поедешь ты…»
Ён паказаў пальцам на Лёччыка.
«Доктору нужны мальчики, он их так любит! А девочька, скажем мы ему, девочька умерла! Случяйно! И мы его не обманем!»
І тады ён лізнуў Лёсіна калена — толькі што быў вышэйшы за ўсіх, даставаў галавой да самай столі, і тут апынуўся ў іх пад нагамі. Але яны нічога не пасьпелі зрабіць, як Баравой Дохлы зноў вырас да таго месца, дзе цяпер сьвяціла лямпачка —
