Ознакомительная версия. Доступно 1 страниц из 3
Лилия Тухватуллина, Елена Бурак
Нәниләр китабы
Бу китапны язу минем үз баламны туган татар телебездә уйнатып үстерү
максатыннан башланды. Эш барышында биредәге шигырьле-җырлы
уеннар башка кешеләрнең балалары өчен дә бик файдалы булыр дигән
фикергә килдем.
Хөрмәтле укучым!
Сезнең дә балаларыгыз, үзебезнең бөек татар теленә өйрәнеп,
җырлап-биеп, исән – имин үссеннәр!
ЭЧТӘЛЕК
Хөрмәтле әти-әниләр!
Безнең уен һәм җырлар ярдәмендә балагыз:
– уйный-уйный уяныр, юыныр, уенчыкларын җыяр, ашарга пешерер, кошларны ашатыр һәм йокларга ятар,
– 1дән 5кә кадәр санарга өйрәнер,
– кул астындагы әйберләрне (шакмак, яулык, тасма, каләм, курчакларны) кулланып уйнар,
– хайван, яшелчә һәм җиләк-җимешләрнең атамаларын өйрәнер,
– беренче аваз ияртемнәреннән башлап сөйләшергә өйрәнер,
– хайваннар турында күбрәк белер, аларның балалары ничек аталганын өйрәнер.
Бала белән җиңел һәм күңелле итеп, шул ук вакытта сөйләмен, күзаллавын, эре һәм вак маторикасын үстереп шөгыльләнә алырсыз, тирә-як белән таныштырырсыз.
Уеннар 6 айдан 4 яшькә кадәр балалар белән шәхси дәресләр һәм төркемнәрдә шөгыльләнер өчен туры килә.
***
КҮБӘЛӘК
Уен тән әгъзаларын өйрәнергә һәм хәрәкәтләрнең координациясен үстерергә ярдәм итәр.
Бик гүзәл бер күбәләк. Беләзекләрне тоташтырабыз.
Таңнан яныма килде. Учлар як-якка карый. Кулларны канатларны сыман хәрәкәтләндерәбез.
Талпына-талпына очып, борыныма ул тиде. Имән бармак белән борын очына кагылабыз.
Аннан маңгайга, авызыма, Маңгайга, авызга Колакларга, кулыма, күрсәтәбез.
Тезгә кагылып үтте. Колакларны тотабыз, кулга кагылабыз.
Һәм: “Сау бул! Сау бул!” – диеп, Бармаклар белән тез буйлап “йөгерәбез”. “Сау бул!” – диеп, кул болгыйбыз.
Еракка очып китте. Кул белән югарыга үреләбез.
Балага аяк очларына басарга кушабыз.
***
ӘНИЛӘР ҺӘМ БӘБИЛӘР
Әлеге бармак уены баланы йорт хайваннары белән таныштыра, ике кулның да координациясен үстерә.
Учлар ачык, бер-берсенә карап торалар. Ике кулның һәр охшаш бармагын тоташтырабыз (чәнти бармактан башлап).
Песинең – песи баласы, Чәнти бармакларны тоташтырабыз.
Тавыкның чебие бар. Исемсез бармакларны тоташтырабыз.
Куянның – нәни куяны, Урта бармакларны тоташтырабыз.
Үрдәкнең бәбкәсе бар. Имән бармакларны тоташтырабыз.
Ә әниләрнең кечкенә бәбие бар. Баш бармакларны тоташтырабыз.
***
ШАЯН ТЫЧКАН
Әлеге уен вак моториканы, хәрәкәтләрнең координациясен
һәм игътибарны арттыра.
Безнең шаян тычканыбыз Имән һәм урта бармак әкренләп алга “атлыйлар”.
Оясына качырган: Учны култык астына яшерәбез.
Кабартманы, китапны, Чиратлаштырып, бармакларны бер-бер артлы бөгәбез һәм әйберләрне саныйбыз.
Ике кашык каймакны,
Курчагымның башлыгын,
Кәбестәнең яфрагын,
Савытымның капкачын,
Кызыл җепле кәтүкне,
Сары саплы үтүкне
Һәм каурыйлы мендәрне.
Усал песи тотканчы
Биредән үт капкынны! Йодырыкка “тычкан койрыгын” (калган 10-нчы бармакны) тотарга тырышабыз.
***
ГНОМНАР ҺӘМ ЙОРТЛАРЫ
Уен дәвамында балада ритмны тою хисе үсә, “югары” һәм “түбән” төшенчәләре белән танышу була; бала ике бармагын күрсәтергә өйрәнә.
Кечкенә, җитез гномнар Җитез итеп йодырыклар белән әле бер, әле икенче учка суккалыйбыз.
Төзиләр матур йортлар. Ике бармакны күрсәтәбез.
Бу йорт бик тәбәнәк, Чүгәлибез, кулларны баш өстенә күтәрәбез, “йорт” ясыйбыз.
Урман янында кирәк.
Бу йорт бик тә биек, Аяк очларына басабыз, кулларны күтәрәбез, өскә сузылабыз.
Елга ярында төзик.
***
КЕМ БЕЗНЕҢ ШУНДЫЙ ТАТЛЫ?
Уен иртән уяну, кәефне күтәрү, яхшы хисләр уяту өчен туры килә, шулай ук тән әгъзаларын истә калдырырга ярдәм итә.
Кем безнең шундый татлы? Баланы башыннан табанына кадәр сыйпыйбыз.
Кем безнең зур талантлы?
Битләре – сылу алма, Назлы итеп әйтелгән тән әгъзаларына кагылабыз.
Куллары шундый шома!
Колаклары чип-чиста,
Аяклары да җитез,
Күзләре якты, нурлы,
Җилкәсе кемнең бик төз?
Курчак сыман кызыбыз (улыбыз)!
***
КАЧЫШЛЫ
Әлеге уен баланы кагыйдәләрне үтәргә өйрәтә (кирәк вакытта качарга, тапканчы утырырга); күз алдына китерү сәләтен, вак моториканы үстерә һәм уңай хисләр тудыра. Балалар качышлы уйнарга бик яраталар бит!
1нче ысул. Качышлы уенын оектан ясалган “сукыр тычкан” белән уйнарга мөмкин. Оекка күзләр тегәбез яисә ябыштырабыз һәм кулга киябез.
2нче ысул. Мендәр-юрганнан ясалган “оя”га бала үзе “сукыр тычкан” булып керә.
3нче ысул. Бармак уены.
Сукыр тычкан, йоклама! “Сукыр тычкан”ны чакырган сыман, кулны болгыйбыз.
Әйдә, качышлы уйна!
Тычкан ояга качкан. Күзләрне йомып (“качабыз”), учлар белән каплыйбыз, аннан ачабыз.
Аны эзләргә барам. Бармаклар белән идән буйлап “йөрибез” яки бүлмәдә атлыйбыз.
Тычкан җирдә утыра? Бармак белән идәнгә күрсәтәбез.
Табып булмый беркайдан. Иңнәрне өскә-аска йөртәбез, аңламаган сыман, кулларны як-якка аерабыз.
Ярты сәгать эзләдем, Уңга-сулга карыйбыз.
Беркайда да күрмәдем.
Кайда тычкан? Чык бирегә! Куллардан тавыш көчәйткече ясап, “сукыр тычкан”ны чакырабыз.
Утырма качып җирдә!
Тычкан оядан дәште: Бармаклардан боҗра ясап, аңа кычкырабыз.
«Кысылдым мин, ая-яй-яй! Ике куллап башка тотынабыз һәм башны чайкыйбыз.
Оядан чыгып булмый!
Ярдәмгә кил син миңа,
Рәхмәт әйтәм мин сиңа!» Башны аска, өскә селкетәбез.
***
КОМПОТ
Әлеге уен ярдәмендә бала вак моториканы үстерә, шулай ук җиләк-җимешләрнең атамалары белән таныша.
1нче ысул. Бармак уены.
2нче ысул. Баланы юри уйнарга өйрәтеп була: курчак савытларда “компот пешерергә” һәм курчак-кунакларны авыз иттерергә.
Әни белән без бергә компот кайнатабыз. Йодырык, кашыкны тоткан сыман, кысылган.
Җимешләрне базардан бергә без алабыз. Кулны түгәрәк буйлап,
“компоотны болгата-болгата” хәрәкәтләндерәбез.
Аларны су астында әйбәтләп юабыз. Юган сыман, кулларны уабыз.
Армут, чия, җир җиләге, Чиратлаштырып бармакларны бөгәбез һәм җиләк-җимешләрне саныйбыз.
Балан, сырганак, кура,
Карлыган белән крыжовник,
Һәм ярты кило алма.
Әзер! Стаканга салдык! Баш бармакны башка бармаклар белән тоташтырабыз, “чокыр” ясыйбыз.
Дәрес күңелле узсын!
Эчеп кара син компот!
Оялма! Тәмле булсын! “Чокыр”ны авызга китерәбез һәм “эчәбез.”
***
ҺАВА ШАРЫ
Уен кәефне күтәрә һәм вак моториканы үстерә.
Кечкенә шарым бар иде, Йодырыкны күрсәтәбез, як-якка әйләндерәбез.
Бик зур түгел иде ул.
«Җир кадәр буласым килә», – Кулларны мөмкин кадәр киң җәябез.
дип, Миңа серен ачты ул.
Шарым дә үсте, үсте, Әкренләп, шарның зураюын күрсәтеп, кулларны күбрәк аерабыз
Үсте, үсте
Әмма кинәт шартлады, Учларны тоташтырабыз һәм кулларны чабабыз.
Каты тавыш чыгарды.
Минем кулымда менә Имән бармактан кала, бер кулның бармаклары
йодырыкка җыелган.
Имән бармак, койрык сыман, хәрәкәтләнә.
Бары койрыгы калды.
***
ДӘҮ ӘНИ БЕЛӘН
Уенда баланың ритмны тою һәм ике кулның да хәрәкәт координациясе үсә.
1нче ысул. Аш бүлмәсендә чын коймаклар пешереп уйнарга мөмкин.
Аш бүлмәсендә икәү – Җитез итеп учларны чабабыз: әле уң кул, әле сул кул өстә кала.
Дәү әнием һәм үзем
Коймаклар пешерәбез,
“Әй, тәмле соң!” – диябез.
“Бер-ике, өч-дүрт”
Дип санап, тәлинкәгә тезәбез.
Әйдә, кушыл син безгә, Ике кул белән каршыдагы өслекне сыйпыйбыз.
Коймак майлыйбыз бергә!
2нче ысул. Балага тозлы камырдан ничек сыннар әвәлисен күрсәтегез: бергә шар ясагыз, соңыннан, аны бер учка салып, икенчесе белән өстән суккалагыз һәм
Ознакомительная версия. Доступно 1 страниц из 3
